شبکه های اجتماعی؛ بدون دروازه بان

شبکه های اجتماعی چه تحولی در جوامع بشری ایجاد کرده اند؟ شاید مهمترین دستاورد این شبکه ها انتقال سریع اطلاعات و پیام ها به مخاطبان و سپس خروج جامعه از تبادل صرف اطلاعات از کانال های رسمی جامعه باشد.

به گزارش وبسایت مددکاری اجتماعی ۲۰۱۵ علی حبیبی در ایرنا نوشت، در سال های نه چندان دور انتشار اخبار و اطلاعات غالبا در دست منابع رسمی و یا حاکمیتی بود اما اکنون هرکس در خانه خود می تواند این اطلاعات را در محدوده کوچک و بعد در طیف وسیع تری منتشر کند.

این ابزار ارتباطی باعث شده بسیاری از افراد که پیش تر قادر به انتقال پیام و اطلاعات خود حتی در محدوده کوچک نبودند امکان پیدا کنند تا مطالب، آمال و آرزوهای خود را به اطلاع دیگران برسانند.

با ظهور اینترنت که حاوی امکانات مختلف بوده تقریبا نوع انتشار اطلاعات از دست دولت ها خارج شده و هر کس می تواند با هرگونه افکار و عقایدی به انتشار اطلاعات بپردازد.

ظهور امکانات جدید در اینترنت ازجمله تلگرام، وایبر، واتساپ، لاین و … دست دولت ها را در مدیریت انتشار این گونه اطلاعات کمتر کرد و همین موضوع باعث شد که دامنه شایعات در موضوعات مختلف در جامعه نیز فزونی یابد.

هر چند بسیاری از این دسته اطلاعات به صورت فراگیر و گسترده امکان انتشار نمی یابند ولی برخی از آنها به دلیل ماهیت پیام و اهمیت شخصیتی که در باره آن صحبت می شود می تواند انتشار عمومی پیدا کند.

در عصر بزرگراه های اطلاعاتی هر حادثه هر چند کوچک، دیگر به محلی خاص تعلق ندارد. در یک آن در اقصی نقاط عالم، انعکاس می یابد.

ظهور اینترنت و به دنبال آن امکانات اطلاع رسانی که از این طریق پدید آمد هر چند توانست تقریبا نابرابری امکانات اطلاع رسانی که در جامعه وجود داشت تقریبا از میان بردارد اما نبود مدیریت مشخص در نوع انتشار اطلاعات، باعث افزایش شایعات و اطلاعات نادرست شده است.

اکنون شبکه های اجتماعی به کمک اینترنت در تمام لایه های زندگی بشر رسوخ پیدا کرده و روز به روز این نفوذ و حضور نیز بیشتر و بیشتر می شود از این رو نمی توان تاثیرات آن را کتمان کرد.

هر چند شبکه های اجتماعی تحولات شگرفی در اطلاع رسانی سریع اخبار و پیام ها بوجود آوردند اما آسیب های این وسایل را نباید از نظر دور داشت. تلگرام، وایبر، واتساپ و.. بخشی از شبکه های اجتماعی را تشکیل می دهند که عمده محتوای آن را کاربران انتخاب و منتشر می کنند.

کاربران این شبکه ها معمولا از قشرهای مختلف جامعه با تفکرات و تحصیلات مختلف هستند که هر فرد براساس آموخته های خود به انتشار اطلاعات در این شبکه ها برای دیگران می پردازند.

این اطلاعات، مطالب و تصاویر در خیلی موارد مناسب و ممکن است در بسیاری از موارد نیز نامناسب باشد از این رو آسیب های این وسیله ارتباطی از اینجا شروع می شود و چنانچه جامعه نسبت به آن بی توجهی کند می تواند صدماتی به کانون خانواده ها و سلامت جامعه وارد کند.

بطور مثال گروه هایی در شبکه تلگرام وجود دارند که می توان نسبت به اطلاعات و مطالب و.. آنان اعتماد کرد. این گروه ها شامل خانوادگی، دانشجویی، کارمندی و.. است.

ایرانی ها درشبکه های اجتماعی بسیار فعالند بطوریکه بررسی ها نشان می دهد به طور میانگین ایرانی ها ۵ تا ۹ ساعت در روز در شبکه های اجتماعی حضور دارند در حالی که میانگین این حضور در دنیا ۱۶ ساعت در ماه است.آماری بزرگ که چنانچه به صورت درست و برنامه ریزی شده از این وسایل استفاده نشود می تواند آسیب هایی به فرد و جامعه وارد کند.

شبکه های اجتماعی چگونه می توانند آسیب زا باشند؟ در علم روزنامه نگاری دروازه بانی خبر از مهمترین بخش های این حرفه را تشکیل می دهند یعنی خبر و اطلاعات باید با نظر دروازه بان که همان دبیر و سردبیر یک رسانه است منتشر شود به بیان دیگر هر خبری و اطلاعات امکان انتشار نمی یابد مگر اینکه عواقب انتشار این اطلاعات نیز در نظر گرفته شود. این دروازه بان در همه رسانه های بین المللی پیش بینی شده و مختص به کشور خاصی نیست.

شبکه ها اجتماعی فاقد دروازه بان هستند از این رو تمام اطلاعات و اخبار مناسب و نامناسب در آن یافت می شود. اخبار نامناسب می تواند دادن اطلاعات غلط در مورد هر چیزی حتی اخبار علمی و.. باشد. زیرا چنانچه این اخبار علمی نیز به درستی منعکس نشود می تواند مشکلات زیادی برای افراد بوجود آورد.

با اینحال رعایت مسایل اخلاقی از دیگر موضوعاتی است که در این شبکه ها کمتر به آن توجه می شود و این امر باعث شده که افراد با وسواس بیشتری نسبت به سلامت این شبکه نگاه کنند. هرچند ظهور این شبکه ها انقلابی در اطلاع رسانی بوجود آورده اما نباید از آسیب های آن نیز غافل شد.

شبکه های اجتماعی مملو از اطلاعات و اخبار مفید و غیر مفید است که مهارت تشخیص اطلاعات درست نیاز به سواد رسانه ای دارد از این رو رسانه ها باید کاربران و شهروندان را نسبت به فرصت ها و تهدیدهای این وسیله ارتباطی آگاه کنند.

دکتر یونس شکرخواه استاد ارتباطات در باره سواد رسانه ای می گوید: سواد رسانه ای (Media Literacy ) در یک تعریف بسیار کلی عبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که براساس آن می توان انواع رسانه ها و انواع تولیدات آن ها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد .

سواد رسانه ای می تواند به مخاطبان رسانه ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه ای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. به دیگر سخن، سواد رسانه ای کمک می کند تا از سفره رسانه ها به گونه ای هوشمندانه و مفید بهره مند شد.

با اینحال کسانی که از این شبکه ها به درستی استفاده کنند به اطلاعات غنی در هر زمینه ای دست پیدا می کنند که به سطح اطلاعات آنان می افزاید. آمارهای غیررسمی از ضریب نفوذ ۸۰ درصدی اینترنت در کشور حکایت دارد و این درحالی است که متوسط استفاده از اینترنت در دنیا ۴۶ درصد است. درهمین حال این آمارها از وجود ۴۰ میلیون گوشی هوشمند در کشور حکایت دارد. این آمار بیانگر این موضوع است که ایرانی ها علاقه زیادی به استفاده از این وسایل دارند بنابر این، مزایا و معایب این ابزارها نیز برای ایرانی ها در مقابل شهروندان سایر کشور بیشتر خواهد بود.

۵۳ درصد مردم ایران حداقل عضو یک شبکه اجتماعی هستند و ۷۲ درصد جوانان ۱۸ تا ۲۹ سال در این شبکه های اجتماعی عضویت دارند.

یک آمار نشان می دهد مردم به سمت فرهنگی شدن و ارتقای سواد رسانه ای در حال حرکت هستند و بررسی منابع داده ای از پرمخاطب ترین محتوای دیجیتال نیز نشان می دهد که علاوه بر استفاده از گوگل و .. ایرانی ها بیشترین عضویت را در شبکه های اجتماعی تخصصی دارند.

این یک امتیاز برای مخاطبان ایرانی است که بطور مستمر در صدد افزایش اطلاعات خود هستند اطلاعاتی که لزوما باید از منابع موثق کسب شود که این منابع نیز کم نیستند.

چرا برخی مخاطبان از وسایل جدید مثل رسانه ها استفاده های درست نمی کنند و وظیفه فرهنگ سازی استفاده از این وسایل با چه نهادی است؟

-تهدیدها و فرصت های اینترنت و امکانات جدید آن مثل وایبر، واتساپ، لاین و تلگرام چیست؟

– آموزش ندادن مخاطبان به چگونگی استفاده صحیح از این امکانات می تواند به کانون خانواده ها آسیب رساند.

– بااستفاده صحیح از رسانه های جدید می توان پیوندهای عمیقی بین افراد خانواده، محله و جامعه بوجود آورد.

رسانه ها از جمله شبکه های اجتماعی در جامعه امروزی نقش فراوانی در تحولات ایفا می کنند. مخاطبان از طریق داده های این رسانه ها آگاه می شوند و همین آگاهی و اطلاعات آنان را توانمند می کند بنابراین رعایت موضوعات زیر ضروری به نظر می رسد:

-مردم اطلاعات روز خود را از رسانه ها دریافت می کنند و از این رو کارکرد رسانه ها در تحولات جوامع حیاتی است. رسانه ها در فضای آزاد و امن می توانند خدمات مفیدی به جامعه بکنند هر چند این آزادی نباید مورد سوءاستفاده قرار گیرد.

– رسانه ها وشبکه های اجتماعی در صورت فراموش کردن رسالت خود می توانند آسیب زا باشند بنابر این رویکرد رسانه ها باید درعین اطلاع رسانی دقیق و درست، از هرگونه انتشار اخبار غیر واقعی و غیر مستند پرهیزکنند.

-رسانه ها باید از ورود به حریم شخصی افراد خودداری کنند و اخبار مرتبط با اقشار مختلف مردم را در جامعه انتشار دهند.

-به نظر می رسد ابزار جدید رسانه ای کارکرد چندگانه دارند. از یک سو در خدمت رفاه و توان انسان ها است و از سوی دیگر بر حریم شخصی آنان آسیب می رساند.

-برخورداری از حریم شخصی جزو ذات انسان ها است . انسان ها در درون آن احساس امنیت می کنند، نفس راحت می کشند.

-رسانه های جدید هر چند می توانند پیوندهای قومی، محلی و خانوادگی را به لحاظ ماهیت و نوع کارکرد خود منجر شوند اما می توانند به دلیل همان عدم آموزش، نظارت و فرهنگسازی به اضمحلال خانواده و جامعه نیز صدمه بزنند.

-آموزش استفاده از این وسایل در مکان های مختلف از جمله مدرسه، مسجد، تجمعات خانوادگی و .. می تواند صورت گیرد.

-نهادهای فرهنگی، وزارت ارشاد، رسانه های جمعی ازجمله صداو سیما می توانند با اجرای برنامه های مختلف آسیب های این رسانه ها را به مخاطبان گوشزد کنند.

-در این مسیر پیام ها و اطلاعات باید غیر مستقیم به مخاطبان ارایه شود و با دعوت از کارشناسان و استدلال موضوع به تبیین مساله بپردازند.

اگر در رسانه ها سردبیر و دبیر به عنوان دروازه بان خبر و اطلاعات وجود دارند اما اکنون در امکانات جدید از جمله وایبر، تلگرام و .. این عناصر پیش بینی نشده است و هر کس هر اطلاعاتی که در اختیار دارد با انگیزه های مختلف انتشار می دهد. در این حالت هر کس می تواند برای خود یک دروازه بان باشد و چنانچه چنین خصوصیتی در خود نبیند می تواند به افراد موجه و قابل اعتماد مثل خانواده، محل و جامعه مراجعه و نسبت به مطالب این شبکه ها تحقیق کنند.

انتشار این اطلاعات که اغلب غیر موثق و غیر واقعی است به گسترش شایعات در جامعه دامن می زند و از این رو اعتماد جامعه را مورد هدف قرار می دهد.

هر چند گستره اشاعه این اطلاعات و اخبار به مانند رسانه های سنتی و نوین رسمی نیست اما بسیاری از این اطلاعات می تواند افراد ناآگاه را با مشکلاتی روبرو کند.

مطالبی که در این وسایل از سوی افراد به ویژه محافل خانگی منتشر می شود غالبا غیر قابل استناد است و برخی از این مطالب نیز به سرعت به سایر افراد انتقال می یابد.

صحت این مطالب که منبع انتشار این گونه مطالب معمولا مشخص نیست در بسیاری از موارد محل تردید است و این مطالب با این وضعیت دست به دست می شود.

این امکانات که ازعمر طولانی نیز برخوردار نیستند نیازمند تحقیقات گسترده است از این رو انجام کارهای پژوهشی و تحقیقی دراین زمینه یک ضرورت محسوب می شود.